Azərbaycanda meyvəçiliyin qədim tarixi vardır. Zəngin təbiətə müxtəlif və rəngarəng iqlimə, torpaq örtüyünə malik olduğuna görə Azərbaycanda tarixən müxtəlif növ meyvə ağaclarının yetişməsinə səbəb olmuşdur. Bu ərazidə təbii halda bitən alma, armud, heyva, əzgil, gavalı, zoğal, nar, əncir, tut, moruq, çiyələk və başqa cırmeyvə və giləmeyvə bitkilərinə rast gəlirik. Azərbaycan meşələrinin özünün bol cır meyvəsi olmuş və əhali bu meyvələrdən geniş istifadə etmişdir. Zaman keçdikcə yabanı meyvələrdən mədəni meyvə yetişdirməyə başlamişlar. Bunun üçün hər cür şərait olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı əksər bölgələrimizdə müxtəlif meyvə çəyirdəklərinin tapılması meyvəçiliyin qədim tarixindən xəbər verir. Məsələn, Göygöl rayonunda e.ə. II minilliyin tunc dövrünə aid sərdabədə şaftalı çəyirdəyi aşkar edilmişdir. Buda meyvəçiliyin bu ərazidə geniş yayıldığından xəbər verir. Qədim Mingəçevirdə e.ə. VIII-III əsrlərə aid abidələrdən nar, şaftalı və başqa meyvə qabıqlarının tapılması xüsusilə qiymətlidir. E.ə. IX əsrində də Azərbaycanın üzüm, əncir, alma, armud, nar, zoğal, şabalıd və qurudulmuş meyvəsi bütün Yaxın Şərq ölkələrində məhşur idi. Əkinçi əhali bol bağçılıq məhsulu götürərək təkcə öz təlabatını deyil, onun ixracı ilə də məşğul olmuşdur. Qəbələdə arxeoloji qazıntılar zamanı e.ə. XIII-VIII əsrlərinə aid mədəni təbəqələrdən qoz, fındıq, nar, ərik, alma, armud, xurma və s. meyvə qalıqları əldə edilmişdir. XVII əsrdə səyyahlar Naxçıvanda bir bağda 26 növ armudun olduğundan xəbər verirdilər.Etnoqrafik materiallar XIX əsrdə meyvəçiliyin Azərbaycanda əksər qəzalarında inkişaf etdiyini göstərir. Quba, Şamaxı, Göyçay, Şəki, Naxçıvan qəzaları meyvəçiliyin əsas mərkəzləri hesab edilirdi. Hətta meyvə olmayan yerlərdə taxıl, düyü, süd məhsulları ilə mübadilə edilirdi. XIX əsrin sonlarında dəmir yollarının çəkılışı ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan meyvəsi Ümumrusiya bazarına daha çox çıxarılırdı. Abşeronun sarı ənciri, Naxçıvanın sin armudu, əndiryani armudu, əbutalibi əriyi, peyvəst əriyi, kəhat heyvası, Ordubadın salami, zəfəranı, alanayı, nazlı, gərəlli, qışlıq şaftalı növləri, Qubanın cırhacı, qəndilsinab alması, Şəki-Zaqatalanın ağagörməz, vələçin, yay gülabı və s. armudu xalq seleksiyasının uzun illər boyu yaratdığı meyvə növləri şöhrət qazanmışdı. Azərbaycan torpağının bu ləziz meyvələri bir sıra sərgilərdə nümayiş etdirilmiş və yüksək qiymətləndirilmişdir. Əbutalibi əriyi 1898-ci ildə Koliforniyada təşkil edilmiş ümumdünya meyvəçilik sərgisində birinci yerə layiq görülmüşdür.1882-ci il ümumrusiya sərgisində şairə Xurşidbanu Natəvan bir çox kənd təsərrüfatı məhsulları ilə bərabər qurudulmuş zoğal, tut, nar, alça və s. kimi meyvə məhsullarınıda nümayiş etdirmişdir.
Azərbaycan bağçılıq təsərrüfatında alma bağları mühüm yer tuturdu. Almanın 300-ə yaxın növü vardır. Alma qızılgülçıçəklər fəsiləsinə aid bitkidir. Tərkibində 5-24% şəkər, 1.3% üzvü turşular, B və C vitaminləri, Fe duzları vardır. Alma böyük müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Almadan cem, şirə povidla, pure və s. məhsullar hazırlayırlar. Ürək zəifliyi, qanazlığı , mədə bağırsaq xəstəliklərində, vitamin azlığında, müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Alma növləri “Yay alması” və “Qış alması” adı ilə tanınır. Alma sortları bunlardır: Qızıl Əhmədi, Cırhacı, Sarıturş, Qırmızı Miski, Zəfəranı, Rəcəbi, Nəsimi, Smerenko və s.
Azərbaycanda armudunda 250-yə yaxın növü vardır. Armud qızılgülçıçəklər fəsiləsindəndi. Armudun tərkibində 12% şəkər, 42% pektin maddələri, 25% üzvi turşular, C və B1 vitaminləri vardır. Xalq təbabətində armudun yarpaqlarından dəmləmə hazırlayıb böyrəklərdəki daşa, ürək ağrılarına, ürək döyüntülərinə qarşı istifadə edirdilər. Abbasbəyi, Cırnadırı, Padar, Lətifə, Nazarmudu, Gülşən, Hacı Mehdi, Siniarmudu, nararmudu, Əhmədqazı, şəkəri, və s. payız və qış armudlarının yerli növləridir. Qiymətli meyvə növlərindən biri olan nar, cır halda Kür, Alazan və Əyriçay sahillərində, Şirvanda Boz dağın ətəklərində və Lənkəranda bitir. Nar-Rumcacial fəsiləsindəndir. Narın elmi adı “ Pumka qranitum”dur. Latın sözüdür. “Pumka”- tünd qırmızı, “qranatus” isə “dənə” deməkdir. Onun qiymətli sortları e.ə. Yunanistanın Karfogen vilayətində yetişdirilirdi.
